CH'OOLEJ

Mayer tz'iib': Ch'oolej ((Kettunen ut aj Helmke. 2010).

Chi xjunil wank xch’ool cho’q qe laa’o laj Q’eqchi’, aj ralch'och'.

1. rahil ch’oolejil 
2. ahil ch’oolejil 
3. naqik sa’ ch’oolej 
4. sachik sa’ ch’oolej 
5. Sachb’a ch’oolej 
6. xxikik ch’oolej 
7. sachaamil ch’oolej 
8. tuqub’ank ch’oolej 
9. k’ojob’ank ch’oolej 
10. ch’oolanink 
11. k’ehok ch’oolej 
12. kub’sink ch’oolej 
13. kab’ rix ch’oolej 
14. junajil ch’oolej 
15. kolb’a ch’ool 
16. yo xch’ool chi rix 
17. tiikil ch’oolej 
18. xch’ool: pek, che’, tz’i’, winq, ixim…

Naq naqajaleb’ a aatin a’in sa’ kaxlan aatin nake’sach xch’ooleb’ ut li xyaalal xb’aan naq muku junnaqjik ta nakook’a’uxlak ut muku junnaqik ta aj wi’ nakoowank.

Eb’ li qalal qak’ajol ink’a’ chik nake’xtzol a loq’laj na’leb’ a’in xb’aan naq eb’ li “maestro” maak’a’eb’ sa’ xch’ool xnimqal ru na’leb’ a’in, ka’aj chik k’utuk nake’xb’aanu.

Yaal aj wi’, yookeb’ chi xk’utb’al li kaxlanil chi ruheb’ li qalal qak’ajol.

Tz’iib’anb’il resil sa’ mayeril hu, Popol Wuj xk’ab’a’ (li tz’iib’anb’il sa’ aatinob’aal K’iche’) naq ha’an li Uk’u’x Kaj (Xch’ool Choxa)  li xsiyank ut xyob’tasink chaq qe. Oxib’ len ru:

a.    Jun raqan (jun roq)

aa. Ch’ipi Kaqul Ja’ (Xch’iipul kaaqul Ha’)

b’.   Raxa Kaqul Ja’ (Raxi Kaaqul Ha’)

ha’an li xe’na’leb’ank chaq re, li xe’k’a’uxlank chaq re qasiyajik qayo’lajik.

Jo’kan utan naq jwal nim xwankil li loq’laj aatin a’in, CH’OOLEJ.

 

Anajwank, xb’aan naq minmo chik li “krisyaanil” sa’ xch’ooleb’ li qas qiitz’in aj ralch’och’, ut aj Q’eqchi’ aj wi’ (ab’an naqanaw naq wanko laj ralch’och’ yooko chi elk sa’ maa’usil krisyaanil a’an), na’oksimank chik li aatin “aam”, aatin chalenaq sa’ li kaxlan aatin “alma”. Aam na’oksimank cho’q ruuchil li aatin ch’oolej ut a’an naxpo’ ru li xyaalal li qaatin xb’aan naq chanchank ta chik naq laj ralch’och’ wank li “raam” ut maak’a’ chik li xch’ool.

Jo’kan utan naq nintz’iib’a wiib’ oxib’ waatin chi rix li loq’laj aatin a’in us ta xaq chi chamo’q qane’leb’ chi rix li xe’el toonal nawom ut aatin re naq tsuq’iiq wi’ chik chaq qach’ool ut tsach li “qaam”, re naq tooralch’och’o’q wi’ chik.