¿El Cielo o la Tierra?

Foto: Winaqib' (2011).

¡EY, MAYA’ WINAQ! Si crees y estas convencido de que eres hijo del dios extranjero, prepárate, posiblemente un cielo te espera.

SI CREES QUE ERES HIJA E HIJO DE LA TIERRA, PREPÁRATE, UNA GRAN LUCHA TE HA ESPERADO PARA DEFENDERLA, COMO DEFENDER A TU MADRE, A TU ABUELA, PUES POR ELLA VIVES, YA QUE NO HAY NINGÚN CIELO ESPERÁNDOTE, MÁS QUE UNA TIERRA SAGRADA EN DONDE VIVIR.

¡Lamento Q'eqchi' ante la imposición religiosa!

Figura: obispo incendiario[4]

YOT'OK CH'OOLEJIL CHI RIX NAQ XE'XMIN LI KRISYAANIL SA' QAYANQ LAA'O LAJ Q'EQCHI'.

Ay tyox[1] jwal ra naakaye

Jalan pe’ chik li tz’aqal Xyaal ¡Ay tyox!

Eb’ li qaxe’ qatoon ke’xk’ut chi qu

Ut laa’o naqak’ut chi ruheb’ li qalal qak’ajol

Ani xyob’tesin[2] chi junil li k’a’aq re ru.

¿Ma ink’a’ ta b’i’ naqanaw chaq najter q’e kutan,

¿Chank ru naq kisihan chaq li qayu’am?

¿Chank ru naq ke’xtiiqi rib’ chi junil li k’a’aq re ru?

¿Chank ru naq ke’k’i chaq li ha’?

¿Chan ru naq kitikla chaq li ruuchich’och’?

¿Chan ru naq ke’k’i chaq li loq’laj che’ k’aam?

¿Chan ru naq ke’usa chi junil li k’a’aq re ru?

Ay tyox, k’ajo’ ta wi’ xrahil[3] rab’inkil li naakaye

¿Chan ru nakak’oxla?

¿Ma a’in tz’aqal li yaal li naakaye?

Ay tyox, ¿Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xye chaq li qaxe’ qatoon?

Li Tzuul Taq’a naxk’e li qixim, li ha’, li hab’, li xam.

Ay tyox ¿Ma ink’a’ ta b’i’ laa’o?

Eb’ li qalal qak’ajol xqaye’chi’i li pom

ut xqatiq’ li qoq sa’ li b’e.

¿Ma ink’a’ ta b’i’ xwan li qatzekem?

¿At, ma ink’a’ ta b’i’ xk’ira li qarahilal?

¿Ma ink’a’ ta b’i’ x’el li qatiqwal ut li qakehil?

Ay tyox, k’ajo’ ta wi’ xkawil li nakaye naq li yaal jalan wi’

Ay tyox.

Ay tyox, k’ajo’ xkawil xpaab’ankil,

Li tzuul Taq’a maak’a’, chi moko xwank,

Chi moko tawanq,

Wi’ wan aran sa’ li siwan,

Wi’ wan aran sa’ li tzuul,

Wi’ na’ab’ink sa’ li kaaq,

Wi’ nak’utunk xkutan sa’ li choxaal.

Ay tyox, maak’ajo’ xkawil xpaab’ankil

Ut xnumsinkil li qalal qak’ajol sa’ xb’een li xam

ut li quq’un (k’ukun)

ut li qawa ink’a’ naxk’am chaq li qatib’el li xmusiq’ li Tzuul Taq’a re naq us to wanq.

Ay tyox, maak’ajo’ xkawil xpaab’ankil chi junil

In chi maak’a’ x’ok wi’.

Ay tyox, k’ajo’ xkawil xpaab’ankil

naq eb’ li qaxe’ qatoon

ut eb’ laj tijonel ink’a’ xohe’raatina rik’in li yaal.

¿Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xye qe k’a’ ru kutankil us ut li ink’a’ us?

¿Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xb’aanu chi us eb’ li xmayej

ut li xb’aanuhomeb’ ut xe’xloch li xam ut xe’xk’at li pom?

¿Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xtz’eqtaana li ch’a’ajkilal,

Ma ink’a’ ta b’i’ xqatiq’ qib’ sa’ li b’e,

Ma xoot’ane’ sa’ li xchamul li siwan?

Ay tyox, k’ajo’ xkawil xpaab’ankil

Naq li Tzuul Taq’a ink’a’ chik toorab’i ut ink’a’ chik trab’i li yaab’.

¡LAA'O LI RI XMAM AJ Q'EQCHI' XQATAW RU NAQ MUKU YAAL TA CHI XJUNIL LI NAXYE LI KRISYAANIL!

¡MAMA' TIK'TI' LI XE'XMIN SA' QAB'EEN!

Recopilado por Estrada Monroy (1979:190).

Corrección ortográfica Q'eqchi' por Winaqib'.

---

[1] Tyox, refiere al “dios” extranjero que trajeron los españoles.

[2] Sa’ li xhu aj Estrada Monroy naxye: xxyo’ob'tesin ab’an nink’a’uxla naq xe’raj xyeeb’al xyob’tesin.

[3] Sa’ li xhu laj Estrada Monroy naxye: rahil ab’an nink’a’uxla naq naraj naxye xrahil.

---

[4] Tomado de: http://antoniocdelaserna.files.wordpress.com/2011/02/auto-fe-diego-de-landa.jpg