Mayer tz'iib': Ch'oolej ((Kettunen
ut aj Helmke. 2010).
Chi xjunil wank xch’ool cho’q
qe laa’o laj Q’eqchi’, aj ralch'och'.
2. ahil ch’oolejil
3. naqik sa’ ch’oolej
4. sachik sa’ ch’oolej
5. Sachb’a ch’oolej
6. xxikik ch’oolej
7. sachaamil ch’oolej
8. tuqub’ank ch’oolej
9. k’ojob’ank ch’oolej
10. ch’oolanink
11. k’ehok ch’oolej
12. kub’sink ch’oolej
13. kab’ rix ch’oolej
14. junajil ch’oolej
15. kolb’a ch’ool
16. yo xch’ool chi rix
17. tiikil ch’oolej
18. xch’ool: pek, che’, tz’i’, winq, ixim…
Naq naqajaleb’ a aatin a’in sa’ kaxlan aatin nake’sach xch’ooleb’ ut li xyaalal xb’aan naq muku junnaqjik ta nakook’a’uxlak ut muku junnaqik ta aj wi’ nakoowank.
Eb’ li qalal qak’ajol ink’a’ chik nake’xtzol a loq’laj na’leb’ a’in xb’aan naq eb’ li “maestro” maak’a’eb’ sa’ xch’ool xnimqal ru na’leb’ a’in, ka’aj chik k’utuk nake’xb’aanu.
Yaal aj wi’, yookeb’ chi xk’utb’al li kaxlanil chi ruheb’ li qalal qak’ajol.
Tz’iib’anb’il resil sa’ mayeril hu, Popol Wuj xk’ab’a’ (li tz’iib’anb’il sa’ aatinob’aal K’iche’) naq ha’an li Uk’u’x Kaj (Xch’ool Choxa) li xsiyank ut xyob’tasink chaq qe. Oxib’ len ru:
a. Jun raqan (jun roq)
aa. Ch’ipi Kaqul Ja’ (Xch’iipul kaaqul Ha’)
b’. Raxa Kaqul Ja’ (Raxi Kaaqul Ha’)
ha’an li xe’na’leb’ank chaq re, li xe’k’a’uxlank chaq
re qasiyajik qayo’lajik.
Jo’kan utan naq jwal nim xwankil li loq’laj aatin a’in,
CH’OOLEJ.
Anajwank, xb’aan naq minmo chik li “krisyaanil” sa’
xch’ooleb’ li qas qiitz’in aj ralch’och’, ut aj Q’eqchi’ aj wi’ (ab’an naqanaw
naq wanko laj ralch’och’ yooko chi elk sa’ maa’usil krisyaanil a’an), na’oksimank
chik li aatin “aam”, aatin chalenaq sa’ li kaxlan aatin “alma”. Aam na’oksimank cho’q ruuchil li aatin ch’oolej ut a’an
naxpo’ ru li xyaalal li qaatin xb’aan naq chanchank ta chik naq laj ralch’och’
wank li “raam” ut maak’a’ chik li xch’ool.
Jo’kan utan naq nintz’iib’a wiib’ oxib’ waatin chi rix
li loq’laj aatin a’in us ta xaq chi chamo’q qane’leb’ chi rix li xe’el toonal
nawom ut aatin re naq tsuq’iiq wi’ chik chaq qach’ool ut tsach li “qaam”, re
naq tooralch’och’o’q wi’ chik.
